Ostatnio wiele mówi się na temat wielokierunkowego działania witaminy D. Kiedyś za jej główną funkcje uznawano zapewnianie właściwej gęstości mineralnej kości. Jednakże okazało się, że wpływa ona również na wiele procesów fizjologicznych w organizmie człowieka. W związku z tym, coraz częściej zwraca się uwagę na jej niebagatelne znaczenie w utrzymaniu stanu zdrowia. W Polsce niedobór witaminy D stwierdza się nawet u około 90% osób dorosłych, dzieci i młodzieży. 

Witamina D – wpływ na zdrowie

Do syntezy witaminy D dochodzi w skórze pod wpływem promieni UVB. Receptory dla niej odnaleziono w wielu tkankach, m.in. w tkance mięśniowej, naczyniach krwionośnych czy komórkach układu immunologicznego. Witamina D wpływa  na prawidłową pracę układu mięśniowego, endokrynnego, immunologicznego i nerwowego. Uznaje się, iż oddziałuje  pośrednio lub bezpośrednio na ekspresję ponad 200 różnych genów.  Zbyt niskie stężenie witaminy D negatywnie wpływa na zdrowie oraz upośledza przebieg procesów regeneracyjnych, a poprzez to może wpływać na wydolność sportowców. Jej niedobory zwiększają prawdopodobieństwo infekcji, kontuzji, czy mogą pogorszyć wyniki sportowe.  Udowodniono, iż odpowiedni poziom witaminy D chroni przed procesami autoimmunologicznymi, a także zapalnymi.  Wykazuje skuteczne działanie w profilaktyce reumatoidalnego zapalenia stawów, zapalenia jelit i chorób tarczycy. Z racji na jej szerokie działanie w organizmie, powstaje coraz więcej dowodów wskazujących na niekorzystny wpływ niedoborów na wzrost ryzyka rozwoju szeregu chorób metabolicznych, układu sercowo-naczyniowego czy niektórych nowotworów. 

Powszechny niedobór witaminy D

Niedobór witaminy D jest powszechny u mieszkańców Polski. Okazuję się, że około 90% Polaków cierpi na jej niedobór. Przyczyną jest ograniczona synteza skórna i mała ilość źródeł pokarmowych. Uznaje się, że 80–90% witaminy D pochodzi z endogennej produkcji, a 10–20%  z pożywienia. Na jej deficyt ma wpływ wiele czynników, z czego najważniejszym jest niedostateczne nasłonecznienie, które wynika z szerokości geograficzne (zbyt niskie natężenie fali UVB). Obserwowane stężenia wahają się  w zależności od pory roku. W Polsce synteza skórna jest możliwa tylko w okresie od końca kwietnia do początku sierpnia. 

Czynniki wpływające na syntezę skórną witaminy D:

  • szerokość geograficzna – u mieszkańców terenów powyżej 37. równoleżnika nie ma możliwości syntetyzowania witaminy D w okresie od listopada do lutego;
  • pigmentacja skóry – osoby z ciemniejszą karnacją wytwarzają mniej tej witaminy niż przedstawiciele rasy białej;
  • wskaźnik BMI – im wyższy, tym mniej witaminy D uwalniane jest do krwiobiegu;
  • wiek – im wyższy, tym obserwowane jest mniejsze stężenie witaminy D.

Efektywna synteza skórna zachodzi w momencie przebywania na zewnątrz w godzinach 10.00 do 15.00, przez 15 minut,  przy odkrytych 18% ciała -  odsłonięta twarz, przedramiona i łydki. Należy więc wziąć pod uwagę, iż wiele osób w tych godzinach pracuje w zamkniętych pomieszczeniach, bądź jest ubrana w odzież zakrywającą większą część ciała.  Dodatkowo kremy z filtrem UV, praktycznie uniemożliwiają syntezę skórną witaminy D.

Pozyskiwanie witaminy D ze źródeł pokarmowych jest mało praktyczne. Bogate w nią są tłuste ryby morskie (łosoś i śledź), jaja, tran. Jednakże nawet  przy wysokim spożyciu wymienionych produktów, nie jesteśmy w stanie otrzymać wystarczającego poziomu witaminy D. W związku z tym, gdy synteza skórna nie jest efektywna, a przyjmowanie odpowiednich dawek witaminy D wraz z dietą jest irracjonalne (np. jedzenie codziennie 400 g łososia),  rekomendowana jest suplementacja.

Jak sprawdzić czy masz niedobór witaminy D?

Standardowym badaniem poziomu witaminy D jest oznaczenie jej metabolitu 25 (OH) D w surowicy krwi.
Jak interpretować wyniki badań?
W sytuacji gdy zauważymy niedobór lub nadmiar witaminy, należy skontaktować się z lekarzem w celu ustalenia odpowiedniego postępowania.

Normy:
Ciężki niedobór 0-10 ng/ml
Niedobór> 10-20 ng / ml
Suboptymalne stężenie> 20-30 ng/ml
Optymalne stężenie> 30-50 ng/ml
Wysokie stężenia> 50-100 ng/ml
Toksyczne stężenie> 100 ng/ml

Za stężenie prawidłowe uznaje się 75–125 nmol/l (30–50 ng/ml).

Zbyt wysoki poziom również wiąże się z ryzykiem zdrowotnym, m.in. hiperkalcemią, hiperkalciurią. Najnowsze badania wskazują na związek stosowania zbyt dużych dawek ze zwiększeniem procentu umieralności i ryzykiem nowotworów. W związku z tym w Polsce nie zaleca się rutynowej suplementacji dużymi dawkami witaminy D (np. 30 tys. j.m/raz na miesiąc). Wybierając preparat oraz dawkowanie należy sugerować się wynikami badań poziomu witaminy D z surowicy krwi oraz rekomendacjami. Dawka zależna jest od wieku pacjenta, masy ciała, koloru skóry, trybu życia czy diety. 

Suplementacja witaminą D

Ze względu na powszechność niedoboru witaminy D i jej  ogromną rolę prozdrowotną, zalecana jest jej dodatkowa suplementacja, w postaci preparatów witaminy D3.  Powinna ona być stosowana w okresie od października do marca, gdy nie zachodzi wystarczająca synteza skórna, a także w pozostałych miesiącach, gdy nie jest zapewniona dostateczna ekspozycja na promieniowanie słoneczne. 

Dla populacji w wieku 19-65 lat jest to 800-2000 UI witaminy D dziennie od 1 września do 30 kwietnia. W momencie gdy nie występuje odpowiednia ekspozycje na słońce w czasie lata (np. praca w zamkniętym pomieszczeniu) to poleca się suplementacje całoroczną. 

U osób otyłych ( z BMI >30) zalecana jest podwójna dawka witaminy D (do 4000 UI/dzień) w odniesieniu do dawek określonych dla osób o prawidłowej masie ciała. W celu dopasowania suplementacji do wyników badań należy skonsultować się z lekarzem. 

Podsumowanie

Znaczenie witaminy D dla organizmu człowieka jest wciąż przedmiotem rosnącego zainteresowania. Wykazano, że jej niski poziom wiąże się ze zwiększonym ryzykiem wielu chorób, a zachowanie optymalnego stężenia przynosi wiele korzyści zdrowotnych.  W związku z powszechnym niedoborem witaminy D w Polsce, warto zainteresować się wyrównaniem jej poziomu. 

Bibliografia:

  1. Front Endocrinol (Lausanne). 2018 May 31;9:246. Vitamin D Supplementation Guidelines for General Population and Groups at Risk of Vitamin D Deficiency in Poland-Recommendations of the Polish Society of Pediatric Endocrinology and Diabetes and the Expert Panel With Participation of National Specialist Consultants and Representatives of Scientific Societies-2018 Update. Rusińska A, Płudowski P.
  2. Tukaj C., Właściwy poziom witaminy D warunkiem zachowania zdrowia Adequate, "Postepy Hig Med Dosw." 62, 2008, 502–510.
  3. https://gis.gov.pl/wp-content/uploads/2019/06/Ucha%C5%82wa-4_2019-witamina-D-1.pdf [dostęp dnia 28.08.2019]
  4. Misiorowski W., Misiorowska J., Dębski R., Głuszko P., Tłustochowicz W., Zgliczyński W. Stanowisko zespołu ekspertów w sprawie stosowania wysokich dawek witaminy D w zapobieganiu i leczeniu jej niedoboru. Medycyna po Dyplomie 2017(9).